Biała mączka, czyli mączniak

[Macky]

 

Zeszłego roku mączniak mocno uderzył w hodowców-amatorów. Ale czym właściwie jest mączniak? Po czym go rozpoznać? Na ile poważne stanowi zagrożenie? Jak można się go ustrzec? Wreszcie, jak się go pozbyć?

Czym jest mączniak

Mączniak to szkodliwy dla roślin, pokrywający ich liście grzyb przypominający posypkę z cukru pudru. Istnieje wiele typów mączniaka. Bardzo często szczególnej roślinie odpowiada właściwy jej mączniak, a to dlatego, że choroby nierzadko ewoluują wraz z rośliną-żywicielem. I tak, pewien typ mączniaka atakuje kapustę, a inny wyłącznie ogórka. Mączniak może wykazywać specjalizację na tyle silną, by wybierał wręcz konkretną odmianę. Na przykład forma mączniaka atakująca zboża może preferować jako żywiciela albo żyto, albo pszenicę – ale nie oba te wiechlinowce.

Odmiany mączniaka otrzymały szykowne nazwy łacińskie, takie jak Sphaerotheca macularis czy Leveillula taurica. Pierwsza z wyżej wymienionych gustuje w chmielach oraz truskawkach i poziomkach. Jej żywicielem bywają też jeżyny i fiołki, w związku z czym grzyb ten pozostaje względnie wyspecjalizowany na tle innych typów mączniaka. Mączniak ten jest mało wybredny w kwestii wyboru żywiciela: zakaża tysiące roślin, w tym dużo warzyw.

Rozpoznawanie mączniaka

Zanim jakiekolwiek objawy wyraźnie się uwidocznią, na liściu zaczynają powstawać pęcherzowe plamy, które zastępuje potem charakterystyczna biała mączka; liść wygląda wtedy, jak gdyby posypano go pudrem. Ogólnie rzecz biorąc, mączniak występuje na wierzchniej stronie liścia, jednakże istnieją wyjątki od tej reguły. Jeden z typów mączniaka porasta tylko spód liścia, co sprawia, że łatwo go przeoczyć.

Mączniak prawdziwy 

 

Mączniak prawdziwy czy rzekomy?

Mączniak rzekomy przypomina mączniaka prawdziwego. Ogólna reguła mówi, że mączniak rzekomy występuje na spodzie liścia, natomiast prawdziwy – na jego wierzchu. To jednak uogólnienie: jak wspomnieliśmy, mączniak prawdziwy znajduje się niekiedy i na spodniej stronie liści.

Mączniak rzekomy

 

Do mączniaków rzekomych należą między innymi Pseudoperonospora cannabina i P. humuli. Pod względem systematyki są one jednakowe z innym mączniakiem rzekomym, P. cubensis, powodującym problemy w uprawach ogórków. Ten pojawia się najpierw na spodzie liścia, przyjmując formę brązowych albo nawet czarnych odbarwień, przeobrażających się dalej w grzybiczą pajęczynę koloru fioletowawego, wpadającego w szarość, co z kolei pociąga za sobą uwidocznienie się mozaiki umierających plam na wierzchniej stronie liścia. Ów mączniak jest znanym niszczycielem szyszek chmielowych – doprowadza do ich zbrązowienia.

Typy mączniaka

Jeżeli Twoje rośliny zaatakował mączniak, poniższa tabela pomoże Ci ustalić jego typ.

Grzyb	Barwa	Strona liścia	Plamy	Możliwość starcia
Sphaerptheca macularis	biała	wierzchnia	brak	tak
Leveillula Taurica	biała	spodnia	brak	nie*
Pseudoperonospora Cannabina	szara	spodnia	brak*

* Plamy zostają na liściu

 

1. Sphaerotheca macularis

Ten mączniak prawdziwy porasta wierzchnią stronę liścia (zob. ilustracje 1 i 2). Warunkami optymalnymi dla reprodukcji jego spor są temperatury w przedziale od +15 do +27 stopni Celsjusza i wilgotność względna od 75 do 98%. Wszakże przy niższej wilgotności względnej ów grzyb ochoczo kompensuje spadek liczby pomyślnie kiełkujących zarodników zwiększeniem uwalnianej ich liczebności. Wilgotność względna jest więc czynnikiem mniej istotnym dla jego przetrwania. Deszcz i utrzymująca się rosa bądź co bądź hamują jego rozprzestrzenianie.

 

Ilustracja 1: Truskawki zakażone grzybem Sphaerotheca macularis. Narządy grzyba wytwarzające zarodniki znajdują się na wierzchu liścia i są widoczne pod postacią białej mączki (zdjęcie po lewej stronie). Obraz w powiększeniu (po prawej stronie) przedstawia strzępiastą postać owych narządów. Ilustracje dzięki uprzejmości Cal-Agri (Chiny) oraz Uniwersytetu Florydzkiego (Stany Zjednoczone).

 

2. Leveillula taurica

Grzyb ten potrafi przetrwać na szeregu różnych roślin, a także na martwej materii roślinnej, takiej jak liście. Jest on stosunkowo niewrażliwy na klimat. Komfortowe są dla niego temperatury w przedziale od +15 do +33 stopni Celsjusza. Równie dobrze znosi niskie i wysokie poziomy wilgotności względnej, przy czym preferuje jej zakres od 75 do 85%. Infekcje często rozpoczynają się od starszych liści dojrzałych okazów. Oprócz szkód bezpośrednich zakażenie owym mączniakiem powoduje, że szczyty stają się wrażliwsze na silne nasłonecznienie.

L. taurica odróżnia od innych odmian mączniaka prawdziwego fakt, iż porasta on – podobnie jak mączniak rzekomy – spodnią stronę liścia, czemu towarzyszą umiarkowane koliste odbarwienia na jego stronie wierzchniej (zob. ilustrację 2).

 

3. Pseudoperonospora cannabina

Pseudoperonospora cannabina jest mączniakiem rzekomym, porastającym spód liścia. Jego grzybicza pajęczyna nie jest tak biała, lecz bardziej szara niż u mączniaka prawdziwego. Grzyba tego zazwyczaj odkrywa się ze względu na żółte, a później brązowawe plamy, jakie pojawiają się między nerwami na wierzchu liścia. Warunkami dla niego idealnymi są temperatury w przedziale od +15 do +22 stopni Celsjusza i wilgotność względna od 80 do 100%. Grzyb Pseudoperonospora cannabina jest zdolny przetrwać również wewnątrz spadających na grunt nasion zakażonej rośliny.

Ilustracja 3: Ogórek gruntowy zakażony grzybem Pseudoperonospora cannabina. Narządy grzyba wytwarzające zarodniki znajdują się na spodzie liścia (zdjęcie po prawej stronie), zaś na jego wierzchu łatwo spostrzec uderzającą, mozaikową formację (zdjęcie po lewej stronie). Fotografie: Karna Maj

 

Zakażenie

Jeśli panujące na liściu warunki – przynajmniej temperatura i wilgotność – są idealne, lądujące na nim zarodniki mogą kiełkować. Strzępka grzybni przedostaje się wówczas przez uszkodzoną część liścia ze spory do jego wnętrza, gdzie też muszą występować sprzyjające okoliczności. Następnie włókno przybiera na grubości, a po odpowiednim wniknięciu w liść ma miejsce wtórne zgęstnienie, umożliwiające grzybowi wchłanianie pożywienia z komórek rośliny. Po tym następuje dalsze gęstnienie coraz liczniejszych włókien – w przypadku grzyba L. taurica od pierwszej chwili głównie na roślinie, natomiast z S. macularis na powierzchni liścia. W dalszej kolejności grzyb wykształca narządy rozrodcze, którymi to w drodze rozmnażania bezpłciowego wydaje w powietrze nowe zarodniki, na nowo zapoczątkowując tym samym cykl zakaźny.

Mączniaki zwykłych typów, do których zalicza się S. macularis, porastają tylko powierzchnię liścia – nie rosną w jego wnętrzu. Jak widać, L. taurica do takowych nie należy. Przed objawieniem się na powierzchni może on rosnąć w ukryciu wewnątrz liścia przez trzy tygodnie. Oznacza to, że w momencie dostrzeżenia infekcji niewidzialnie zakażonych jest już o wiele więcej liści.

Zarodniki mączniaka prawdziwego potrzebują określonych warunków, by kiełkować i później wrastać w liść. Do kiełkowania niezbędna jest im na liściu wilgoć – może być nią rosa; tymczasem wzrost wymaga suchości liścia.

Niebezpieczeństwo zakażenia jest zatem najpoważniejsze w okresach suchych i zarazem ciepłych, kiedy to rankiem na roślinach dochodzi do skraplania na skutek nagrzewania się powietrza w tempie większym aniżeli to, w jakim nagrzewają się same rośliny.. Zakażeniem zagrożona jest przy tym w szczególności roślina dotknięta odwodnieniem.

Rośliny uprawiane w szklarniach tunelowych lub na słabo wentylowanych terenach są szczególnie podatne na zakażenie – zwłaszcza jeżeli wraz ze wzrostem ciepła, ewentualnie przy odrobinie podmuchu, wilgoć wyparowuje z liści w przeciągu trzech godzin. Takie warunki są dla zarodników idealne do kiełkowania i wzrostu. Podmuchy są ponadto znakomitą szansą na rozsianie spor.

Produkty przeciw mączniakowi

Dotychczas w walce z zakażeniami mączniakiem sprawdzały się jedynie produkty chemiczne. Produktami dość skutecznymi, a jednocześnie powszechnie dostępnymi w sklepach ogrodniczych, są te zawierające związki z grupy triazoli – w tym triadimenol, tebukonazol i bitertanol. Jeśli Twoje rośliny w mniejszym lub większym stopniu przestały rosnąć, co dotyczy ostatnich tygodni przed zbiorami albo ostrego zakażenia mączniakiem, to tego rodzaju produkty układowe nie przyniosą pożądanego efektu i musisz zastosować jeden z produktów kontaktowych, bezpośrednich. Te, niestety, nie słyną z wysokiej efektywności, jako że mączniaka trzeba traktować nimi wprost – każda przeoczona plama pozostanie nienaruszona.

Związki na bazie chlorotalonilu, imazalilu oraz myklobutanilu są produktami kontaktowymi przeciw mączniakowi. Skład owej grupy związków uzupełnił w ostatnim czasie naturalnie uzyskany produkt, który atakuje mączniaka prawdziwego z pomocą enzymów. CannaResearch prowadzi na tym polu szeroko zakrojone badania, obejmujące także inne związki pochodzenia naturalnego. CannaResearch odradza stosowanie metod związanych z kontaktowym rozpylaniem siarki, ponieważ pozostałości takiego procesu są widoczne przez bardzo długi czas.

WSKAZÓWKA: Wybrany produkt wypróbuj najpierw na pojedynczym okazie, tak aby przekonać się, czy zastosowana dawka powoduje jakiekolwiek szkody. Taką próbę najlepiej przeprowadzić jeszcze przed wybuchem epidemii mączniaka.
 

 

Skala szkód

Część plonu, jaką możesz stracić, zależy w przeważającej mierze od tego, czy zakażenie ograniczyło się do liści; jeżeli zaatakowało ono również owoce, to straty mogą sięgnąć nawet stu procent. Istotny jest też okres, w którym zakażenie uderza. Jeśli nastąpiło to w późnym stadium uprawy, wpływ na plon będzie znacznie łagodniejszy niż w wypadku dotknięcia wciąż młodych roślin.

ilustrację 4

 

Zgodnie z przyjętą zasadą, porośnięcie mączniakiem jednego procenta powierzchni liścia przekłada się na jednoprocentowy spadek wielkości zbiorów. Zaatakowaną powierzchnię nierzadko się przeszacowuje – dlatego przygotowaliśmy rysunki wspomagające poprawne oszacowanie (zob. ilustrację 4).

Wnioski

Dla przeciwdziałania zakażeniu mączniakiem zasadnicze znaczenie ma kontrola warunków. Sprawna wentylacja i nieprzesadnie wysoki poziom wilgotności są nieodzowne – podobnie pilnowanie, żeby po zawilgoceniu liści następowało osuszenie otoczenia. Na ogół straty plonów wynikające z zakażenia mączniakiem nie są zbyt wielkie; lecz gdy do infekcji dochodzi we wczesnym stadium cyklu rozwojowego albo na szczytach roślin, szkody mogą stanowczo przybrać na wadze.

Rzecz w tym, że pod koniec okresu uprawnego lub wobec rozległej epidemii trudno jest zdziałać wiele nawet przy pomocy produktów chemicznych. Kontrola warunków to jedno; równie ważne jest regularne sprawdzanie upraw pod kątem obecności mączniaka i odpowiednio prędkie podejmowanie stosownych działań zaradczych.. Bezwzględne ustrzeżenie się problemów z mączniakiem graniczy co prawda z niemożliwością, niemniej wierzymy, że niniejszy artykuł pomoże Ci ograniczyć prawdopodobieństwo napotkania poważnego kłopotu.

http://www.canna-pl.com/biala_maczka_czyli_maczniak