Konopie, fobie społeczne i zespół osobowości unikającej

[Macky]

Cytat

 

Badania od dawna wykazują ścisły związek między używaniem konopi a określonymi przypadłościami, takimi jak lęk przestrzeni, fobie społeczne i zespół osobowości unikającej (lękliwej). Osoby, które cierpią na te schorzenia, częściej niż reszta populacji wykazują podatność na uzależnienie od marihuany, tytoniu i alkoholu. Tak jak w przypadku wielu innych problemów psychicznych i neurologicznych, praktyczna ocena dokładnego powiązania może być trudna. Czy u takich osób objawy występują z powodu używania konopi, czy też stosują one marihuanę z powodu danego schorzenia?

 

Podobieństwa między SAD, AvPD oraz powiązanymi zaburzeniami

 

Fobia społeczna (zwana też SAD lub SAnD) to spektrum zaburzeń objawiających się lękiem przed sytuacjami społecznymi, który może prowadzić do utrudnień w życiu codziennym. W najpoważniejszych przypadkach fobia społeczna uniemożliwia pracę lub codzienne funkcjonowanie. Najczęściej osoby dotknięte tą przypadłością częściowo radzą sobie w sytuacjach społecznych, jednak częściej niż inni mają skłonność do „samoleczenia” za pomocą narkotyków lub alkoholu, aby ograniczyć blokadę i stres.

 

Zespół osobowości unikającej (AvPD) przez niektórych specjalistów uznawany jest po prostu za zamienne określenie skrajnych zaburzeń SAD, ponieważ oba schorzenia są blisko powiązane. Inni naukowcy uważają jednak, że AvPD oznacza lęk przed bliskimi relacjami międzyludzkimi, zaś SAD wynika z lęku przed uczestniczeniem w sytuacjach społecznych. Niewiele osób cierpiących na SAD spełnia kryteria DSM-III-R dla zespołu AvPD, natomiast wielu badanych z AvPD wykazuje objawy SAD. Fakt, że niewielki ale znaczący odsetek populacji ze zdiagnozowanym zespołem AvPD nie cierpi na SAD, jeszcze bardziej przemawia za tezą, iż schorzenia są oddzielnymi, choć blisko powiązanymi jednostkami chorobowymi.

 

Podobną przypadłością jest lęk przestrzeni (agorafobia), którego objawem jest poczucie braku kontroli nad sytuacją w nieznanym środowisku. Głównymi katalizatorami objawów są zatłoczone miejsca, podróż i otwarte przestrzenie. W wielu przypadkach agorafobia nie jest połączona z fobią społeczną, natomiast inni badani twierdzą, że objawy nasilają się z powodu skrajnego lęku przed kompromitacją społeczną. Osoby należące do tej drugiej grupy są często nazywane agorafobikami społecznymi. Używanie konopi jest powiązane z lękiem przestrzeni i fobią społeczną — wielu pacjentów zgłasza nasilenie objawów agorafobii po rozpoczęciu przyjmowania marihuany.

 

Zaburzenia lękowe (PD) również mogą być blisko związane z SAD oraz AvPD, natomiast nie są swoiste dla osób cierpiących na agorafobię. Mimo że zaobserwowano wysoki wskaźnik współwystępowania zaburzeń lękowych z fobią społeczną i lękiem przestrzeni, związek z używaniem konopi może mieć nieco inny charakter. W jednym z badań osoby z zaburzeniami lękowymi zgłosiły początkowe nasilenie objawów w ciągu 48 godzin od użycia konopi, zaś ok. 40% regularnych użytkowników marihuany odnotowało co najmniej jeden atak paniki po rozpoczęciu przyjmowania konopi.

 

Związek między uzależnieniem od konopi a fobią społeczną

Wyniki badania opublikowane w 2008 r. wskazują, że w grupie osób cierpiących na SAD prawdopodobieństwo uzależnienia od konopi było 6,5-krotnie wyższe, zaś od alkoholu — 4,5-krotnie wyższe w stosunku do ogółu populacji. W ramach innego badania przeprowadzonego we Francji ustalono, że 29% spośród 90 osób silnie uzależnionych od konopi cierpiało na zaburzenia SAD, 16% wykazywało objawy zaburzeń lękowych z agorafobią lub bez niej, zaś u 9% odnotowano lęk przestrzeni bez zaburzeń lękowych.

 

Oznacza to zatem, że długoterminowi użytkownicy konopi znacznie częściej wykazują objawy SAD niż inni ludzie. Fobia społeczna jest uważana za trzecie pod względem popularności — po depresji i nadużywaniu środków odurzających — schorzenie psychologiczne. Obecnie przypadłość ta dotyka 1–4% mieszkańców USA. Inne źródła wskazują jednak, że odsetek ten sięga 7,1–7,9%, a dla całego okresu życia wynosi 13%. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że na świecie częstotliwość występowania tych zaburzeń wynosi 7% w całym okresie życia ludzkiego.

 

Lokalne różnice w częstotliwości występowania zaburzeń lękowych

Ze względu na różnice procedur diagnostycznych trudno jest jednoznacznie ustalić dane liczbowe. Jasne jest jednak, że odsetek osób z tymi zaburzeniami może się znacznie różnić w zależności od regionu geograficznego — do 52,7% w Udmurcji (jednej z republik Federacji Rosyjskiej), do zaledwie 0,4% na Tajwanie. Tak niski odsetek zaobserwowany w wielu krajach azjatyckich może wynikać z trudności w określeniu międzykulturowych kryteriów zaburzeń. Inne testy wykazały bowiem, że SAD występuje najrzadziej w krajach Ameryki Łacińskiej, a najczęściej — właśnie w państwach Azji Wschodniej.

 

Zespół osobowości unikającej jest mniej powszechny. Odsetek zapadalności w całym okresie życia wynosi 0,5–1,3% populacji USA, zaś agorafobia dotyka około 1,7% społeczeństwa. W tym przypadku, tak jak przy SAD, również występują różnice regionalne, ale są one mniejsze: szczególnie wysoki odsetek osób z AvPD (około 5%) notuje się w Norwegii, natomiast częstość występowania agorafobii sięga od 0% na zurbanizowanych obszarach Chin do 4,8% w Republice Południowej Afryki.

 

Osoby z zaburzeniami próbują zwalczać objawy „samoleczeniem”

Fakt, że takie różnice regionalne nie są skorelowane z odmiennymi modelami konsumpcji konopi, sugeruje, że zaburzenia te nie są skutkiem używania marihuany. Można przypuszczać, że osoby z zaburzeniami niezależnie od miejsca zamieszkania częściej sięgają po konopie (lub inne lokalnie dostępne środki psychoaktywne) w celu zniwelowania objawów.

 

Potwierdzeniem tej tezy są wyniki niedawnego badania, które sugerują, że kanabidiol (CBD) ogranicza objawy fobii społecznej i zaburzeń lękowych u pacjentów z SAD. Nie wyklucza to istotnej roli wysoce psychoaktywnego THC w wywoływaniu tych samych objawów.

 

Podczas ciężkiego epizodu lękowego zwiększa się dopływ krwi do mózgu przez istotę szarą środkową, która odpowiada za zachowania obronne, takie jak reakcje „walka czy ucieczka”. Jednocześnie następuje zmniejszenie płata czołowego, który kontroluje funkcje wykonawcze, w tym mechanizm racjonalnego podejmowania decyzji.

 

Potencjalny wpływ kanabidiolu (CBD) na ograniczenie objawów paniki i lęku

Podczas kolejnego badania, w ramach którego osoby z zaburzeniami lękowymi były leczone CBD, ustalono, że wzrasta ciśnienie krwi w prawej tylnej części zakrętu obręczy, co może odgrywać istotną rolę w interpretacji reakcji innych badanych. U osób z tymi zaburzeniami zaobserwowano jednocześnie ograniczony dopływ krwi do hipokampu i zakrętu przyhipokampowego, które odpowiadają za kształtowanie się i odtwarzanie wspomnień, a także do zakrętu skroniowego dolnego, który uczestniczy w procesie rozpoznawania twarzy.

 

Oddzielne badanie wykazało, że u szczurów podanie CBD bezpośrednio do istoty szarej środkowej działa przeciwlękowo, modulując zachowania obronne wywoływane przez zewnętrzne bodźce stresogenne. CBD w istocie szarej środkowej ma również działanie antyawersyjne (ogranicza niechęć do sytuacji stresowych) oraz zapobiega napadom paniki.

 

W istocie szarej środkowej znajdują się receptory CB1, ale uznaje się, że efekt ma charakter pośredni, ponieważ kanabidiol (CBD) nie działa na te receptory. CBD blokuje absorpcję anandamidu przez istotę szarą środkową. Anandamid jest agonistą receptorów CB1, a substancje blokujące jego wchłanianie wykazują działanie przeciwlękowe.

 

Uznaje się, że obszary mózgu podatne na zaburzenia lękowe — w tym płat czołowy, jądro migdałowate, hipokamp, podwzgórze oraz istota szara środkowa — wspólnie sterują reakcjami na bodźce stresogenne. Na powiązanie tych obszarów wskazuje fakt, że wszystkie zawierają receptory CB1. O ile jednak anandamid oraz inni bezpośredni agoniści receptorów CB1 w niewielkich dawkach mogą mieć działanie przeciwlękowe, większe dawki często wręcz wywołują stany lękowe. Z drugiej strony nawet duże dawki inhibitorów tych agonistów nie pogłębiają lęku.

 

Konkretne procesy odpowiadające za te efekty nie są znane i wymagają dalszych badań. Blokada mechanizmu przywoływania wspomnień może jednak ułatwić wytłumienie pamięci o negatywnych zdarzeniach związanych z zażenowaniem w sytuacjach społecznych, a zwiększona możliwość reagowania pozwala uzyskać większą pewność siebie.

 

W związku z tym teza o większej tendencji do uzależnienia od konopi wydaje się być problematyczna. Mimo że wiele odmian zawiera znaczne ilości CBD, większe dawki tetrahydrokanabinolu wywołują niepokój i panikę, co zostało potwierdzone przez wyniki wielu badań. Osoby z zaburzeniami lękowymi i fobią społeczną rzadko mają stały dostęp do marihuany zawierającej odpowiednio wysoką ilość CBD i na tyle niewielką ilość THC, aby miała działanie przeciwlękowe.

 

Hodowcy zaczynają jednak wprowadzać takie odmiany — przykładem może być izraelska Avidekel, która zawiera 16% CBD i mniej niż 1% THC. W przypadku zapewnienia osobom z zaburzeniami SAD, AvPD i PD bezpiecznego dostępu do takich odmian konopi, można ograniczyć objawy powodowane przez odmiany z wysoką zawartością THC oraz zrezygnować z innych terapii.