Oto kilka niebezpieczeństw związanych z outdoorem. Za wszelką cenę unikajcie kontaktu ze zwierzętami, pozostawianą sierścią i ich wydzielaniami (ślina, mocz, stolec, nasienie ) Borelioza Po raz pierwszy choroba została opisana w Stanach Zjednoczonych w miejscowości Lyme w stanie Connecticut w 1975 roku. etiologia Czynnik etiologiczny: Borrelia burgdorferi Udział poszczególnych gatunków Borrelii w wywoływaniu boreliozy różni się w zależności od położenia geograficznego. epidemiologia Wektorem są kleszcze Ixodes ricinus Rezerwuarem są drobne gryzonie, zwierzyna płowa oraz kleszcze. Większość nowych przypadków boreliozy jest notowana w okresie żerowania kleszczy między 1 maja a 30 listopada, a 80% przypadków występuje w czerwcu i lipcu. obraz kliniczny Wg tradycyjnego podziału wyróżnia się 3 okresy choroby: Okres I Charakteryzuje się występowaniem zmian skórnych o charakterze rumienia wędrującego (Erythema migrans) Okres II Jest wyrazem rozsiewu krętka drogą krwionośną, a obraz kliniczny zależy od umiejscowienia zmian: Objawy neurologiczne: porażenie n.VII i innych nerwów czaszkowych, bóle korzeniowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. OCZĄPLĄS, ZEZ, ITP. Objawy stawowe: zapalenia jednego lub kilku dużych stawów Objawy sercowe: blok przedsionkowy I,II lub III stopnia, rzadziej zapalenia m.sercowego i osierdzia. Okres III W tym okresie, dolegliwości z okresu II przybierają formę przewlekłą Objawy neurologiczne: - encefalopatie - przewlekłe poliradiculopatie - zapalenie mózgu i rdzenia Objawy stawowe: Długotrwały proces zapalny prowadzi do uszkodzenia powierzchni stawowych z powstawaniem nadżerek i geod. Zanikowe zapalenie skóry (Acrodermatitis chronica atrophicans) jest postacią typową dla późnego stadium boreliozy.Rozpoczyna się jako niebieskawoczerwone przebarwienie skóry z obrzękiem. Najczęściej występuje w miejscu, gdzie poprzednio był rumień wędrujący, Faza naciekowa może trwać kilka lat prowadząc do stopniowego zaniku skóry. profilaktyka W chwili obecnej nie ma szczepionki przeciwko boreliozie. Jedyną możliwością zabezpieczenia się przeciw boreliozie jest unikanie pokłucia przez kleszcze. Kleszczowe zapalenie mózgu Etiologia Czynnik etiologiczny: wirus z grupy Flaviviridae Wektor: Ixodes ricinus Obecnie wyróżniamy 3 podtypy TBEV : europejski , syberyjski i dalekowschodni , z czego w Polsce dominuje ten pierwszy. Obraz kliniczny U części osób choroba może przebiegać łagodnie i tylko badanie krwi potwierdza zakażenie. W innych przypadkach przebieg jest dwuetapowy: Etap I Pierwszy etap choroby pojawia się po 7-14 dniach od kontaktu z kleszczem. Niekiedy nawet dopiero po 28 dniach od ukąszenia, gdy już zdążyliśmy zapomnieć o kontakcie z kleszczem. Objawami są bóle mięśni, stawów, nudności, zapalenie spojówek, zaczerwienienie gardła, gorączka, katar, czasem powiększenie węzłów chłonnych najczęściej kojarzone są z przeziębieniem, zwłaszcza, gdy po kilku dniach same ustępują. Etap II Drugi etap choroby pojawia się po kilku dniach od zakończenia objawów etapu I. Chorego boli głowa, ma gorączkę, wymioty, nudności oraz zmiany zapalne w płynie mózgowo-rdzeniowym. Choroba może przybrać w II fazie 3 postacie: Postać oponowa - najłagodniejsza, kończąca się w ciągu 2 tygodni powrotem do zdrowia Postać mózgowa – dominują objawy uszkodzenia OUN, w tym móżdżku (oczopląs, drżenie zamiarowe) Postać mózgowo-rdzeniowa – dodatkowo występują objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego (asymetryczne niedowłady kończyn) Profilaktyka Szczepienie x3 plus dawka przypominająca po 3-5 lat Tularemia etiologia Tularemia jest ostrą chorobą zakaźną. wywoływaną przez G(-) pałeczkę Francisella tularensis. W zależności od zjadliwości bakterii wyróżnia się 2 podtypy tej pałeczki: Podtyp A, bardziej zjadliwy niż B wywołuje u człowieka chorobę, która nie leczona jest w 5-7% śmiertelna. epidemiologia W warunkach naturalnych tularemia występuje prawie wyłącznie w środowisku wiejskim w Ameryce Północnej, Azji i Europie. Bakterię można izolować ze:skażonej wody, gleby, siana Naturalnym rezerwuarem są: myszy, wiewiórki, zające, króliki, które zakażają się poprzez pokłucie kleszczy, much i komarów oraz przez kontakt ze skażonym środowiskiem. Człowiek zakaża się : w wyniku pokłucia przez zakażone kleszcze, komary, muchy (gzy, bolimuszki) przez bezpośredni kontakt z materiałem pochodzącym od zakażonych zwierząt przez skórę lub błony śluzowe : zakażenie przy przygotowywaniu lub po zjedzeniu mięsa zająca lub królika, wypicie skażonej wody, inhalacja skażonego pyłu Zwiększonej ekspozycji na zakażenie sprzyjają takie zajęcia jak: praca na roli, masarstwo, myślistwo. Wrażliwość na zakażenie jest powszechna, niezależnie od płci i wieku. Większość zachorowań występuje w miesiącach letnich od czerwca do września. Ze względu na dużą zakażalność, łatwość rozprzestrzeniania i dużą patogeniczność Francisella tularensis może być niebezpieczną bronią biologiczną. patogeneza Wrotami zakażenia są najczęściej powłoki skórne, rzadko spojówki, błony śluzowe dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego Po zakażeniu namnażanie patogenu odbywa się we wrotach zakażenia oraz w najbliższych węzłach chłonnych Rozsiew następuje drogą krwionośną oraz chłonną do różnych narządów i układów. przebieg kliniczny okres wylęgania 3-5 dni początek zazwyczaj ostry, z wysoką gorączką, dreszczami, bólem głowy, bólami mięśniowymi, w rzadkich przypadkach z wysypka plamisto-grudkową Umiejscowienie wrót zakażenia warunkuje postać kliniczną tularemii Postać wrzodziejąco-węzłowa- postać najczęstsza, z widoczną zwykle zmianą pierwotną węzły są bolesne, część z nich ulega martwicy, zropieniu postać węzłowa- brak zmiany pierwotnej postać oczno-węzłowa- najczęstsza u pracowników laboratoriów, zmiany umiejscowione są w spojówce oka, występuje ból gałki ocznej oraz światłowstręt, dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych( szyjne i podżuchwowe) postać anginowa- zmiana pierwotna na migdałku podniebiennym, odczyn z najbliższych węzłów chłonnych Postać płucna- gdy do zakażenia dochodzi drogą wziewną lub na skutek wtórnego rozsiewu w innej postaci. W badaniu rtg obraz śródmiąższowego zapalenia płuc, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, duszność, sinica, przebieg bardzo ciężki postać trzewna- występuje bardzo rzadko, głównie w zakażeniach drogą pokarmową, przebiega z bólami brzuch, biegunką, nudnościami i wymiotami, może dojść do owrzodzenia jelit oraz ich perforacji. Wścieklizna etiologia Jest to choroba OUN zwierząt. Dla człowieka jest zawsze śmiertelna. Czynnik etiologiczny: wirus RNA z grupy Rhabdowiridae Do zakażenia człowieka dochodzi najczęściej wskutek ugryzienia (pokąsania), podczas którego wniknięcie wirusa ze śliny do tkanek ludzkich następuje w miejscu skaleczenia, zadrapania. Teoretycznie wszystkie ssaki mogą zachorować i stać się roznosicielami choroby, najczęściej są to jednak nietoperze, lisy i inne zwierzęta leśne, a także psy i koty. Ptaki, gady i ryby nie chorują na wściekliznę. epidemiologia Szacuje się, że każdego roku z powodu wścieklizny umiera na świecie do 100 000 osób, z czego większość w krajach tropikalnych. W krajach wysoko rozwiniętych przypadki śmiertelne są sporadyczne. Zawdzięczamy to powszechnemu szczepieniu psów i innych zwierząt przeciw wściekliźnie. patogeneza Po wprowadzeniu wirusa przez skórę lub błonę śluzową następuje jego namnażanie w miejscu wniknięcia.Następnie drogą włókien nerwowych wirus wędruje do OUN i ulega replikacji w istocie szarej mózgu. Z OUN wirus rozprzestrzenia się po całym organizmie (gruczoły ślinowe, płuca, nerki, nadnercza) obraz kliniczny Okres wylęgania 4-12 tyg. W okresie zwiastunów (1-4 dni) chory może odczuwać parestezje, mrowienia w miejscu pogryzienia. Mogą wystąpić stany podgorączkowe, bóle w okolicy potylicznej, nudności, wymioty. U ludzi wścieklizna przebiega w jednej z 2 postaci klinicznych : Pobudzeniowej (pobudzenie ruchowe, omamy wzrokowe i słuchowe, hydrofobia Porażennej (porażenie mięśni oddechowych, skurcze krtani i gardła). Chory umiera w wyniku uduszenia. Wystąpienie objawów wścieklizny nieuchronnie prowadzi do zgonu. Choroba kociego pazura etiologia Czynnikiem etiologicznym wywołującym chorobę kociego pazura (łagodna limforetikuloza, CSD – cat scratch disease), najczęściej jest Bartonella henselae, mała, pleomorficzna laseczka Gram-ujemna, niekiedy barwiąca się Gram-dodatnio. Rzadziej choroba wywoływana jest przez Bartonella quintana, Bartnella elizabethae. Epidemiologia Do zakażenia dochodzi najczęściej w wyniku podrapania lub ugryzienia przez kota. Jako potencjalną przyczynę wymienia się także uszkodzenie skóry przez psy, króliki czy wiewiórki Choroba występuje we wszystkich grupach wiekowych, niezależnie od wieku. Najwięcej zachorowań na CSD obserwuje się jesienią i zimą, co jest związane prawdopodobnie z częstszymi i bliższymi kontaktami właścicieli z kotami w tym okresie. W Polsce zapadalność w latach 1998-2001 wynosiła ok. 0,15/100 tys osób Objawy kliniczne Na obraz typowego CSD składają się objawy ogólne i limfadenopatie Najczęstszym objawem ogólnym obserwowanym u pacjentów z csd była gorączka.Poza tym stwierdzano takie objawy jak utrata apetytu, nudności, bóle brzucha, biegunka i bóle stawowe. Praktycznie u wszystkich chorych stwierdza się regionalne powiększenie węzłów chłonnych. Najczęściej limfadenopatia dotyczy węzłów chłonnych pachowych oraz karkowych, nieco rzadziej pachwinowych oraz łokciowych.Mogą być również powiększone węzły chłonne nadobojczykowe, udowe, potyliczne, wnękowe, śródbrzusze i inne. Atypowe CSD może przebiegać pod postacią neuroretinitis, zespołu Parinaud’a, gorączki o nieznanej etiologii, porażenia nerwu twarzowego, parestezji, idiomatycznej plamicy małopłytkowej, non-Hodgkin lymphoma, zespół przewlekłego zmęczenia, przewlekłego zapalenia stawów, ostrego postępującego kzn, młodzieńczego zapalenia stawów i osteomyelitis. Diagnostyka Rozpoznanie csd opiera się na obrazie klinicznym, potwierdzonym badaniem serologicznym metodą ELISA bądź IFA (Indirect Fluorescent Assay). Najwyższą czułością odznacza się metoda hybrydyzacji PCR materiału genetycznego bakterii w materiale pochodzącym z węzła chłonnego. Jednakże metoda nie jest szeroko dostępna, gdyż wymaga specjalistycznych laboratoriów oraz dużych nakładów finansowych. Kryteria rozpoznania: 1. kontakt z kotem lub pchłą z lub bez śladu zadrapania lub miejscowego nacieku (grudka skórna, ziarniniak oka) 2. laboratoryjne/radiologiczne:negatywny wynik testów serologicznych w kierunku innych chorób zakaźnych powodujących adenopatię; sterylna ropa zaaspirowana z węzła, pozytywny wynik badania PCR; Bartonella henselae, Bartonella quintana lub Afipia felis. W badaniu TK jamy brzusznej: ropnie wątroby i śledziony. . 3. Biopsja węzła, skóry, wątroby, kości lub ziarniniaka oka dająca wynik ziarniniakowatego zapalenia odpowiadającego csd; dodatni odczyn Warthin-Starry. Toksokaroza Odzwierzęca choroba pasożytnicza, wywołana zarażeniem człowieka formami inwazyjnymi nicieni należących do rodzaju Toxocara Epidemiologia Dorosłe pasożyty umiejscawiają się w jelicie cienkim zwierząt mięsożernych - psa i kota, a także lisa - zwierzęta te są żywicielami ostatecznymi. Człowiek może stać się żywicielem przypadkowym glist. Pasożyty nie kończą jednak w jego organizmie pełnego cyklu rozwojowego – tylko żyją w postaci larwalnej. Źródłem zarażenia Toxocara jest skażona gleba, skażony pokarm (np. warzywa), zarażone zwierzęta oraz ich odchody Objawy kliniczne W organizmie człowieka (w dwunastnicy) z połkniętych jaj inwazyjnych wychodzą larwy o długości około 0,4 mm. Przedostają się przez ściany jelita do krwiobiegu, wraz z krwią migrują do różnych narządów organizmu, gdzie się osiedlają. Pozostając w tkankach powodują stan zapalny i niszczenie okolicznych tkanek. Objawy kliniczne Toksokaroza w większości przypadków przebiega w sposób bezobjawowy. W postaciach objawowych, postać choroby zależy od umiejscowienia pasożyta postać trzewna, charakteryzująca się: bólami brzucha, bólami głowy, wysypką, kaszlem, powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, niedokrwistością. postać oczna, której towarzyszy pogorszenie widzenia, zez, zaćma, ślepota i bóle głowy; postać mózgowa (neurotoksokaroza), podczas której stwierdza się: bóle brzucha, zmiany w zachowaniu, drgawki; Następstwem ukąszeń, użądleń i pogryzień są rany kąsane lub zatrute. Obrażenia te -choć zazwyczaj niewielkie -stanowią niebezpieczeństwo ze względu na możliwość łatwego zakażenia przez bakterie lub jady, które wnikają do rany. Czasami wymagają szybkiej pomocy specjalistycznej, przeważnie trudno się goją i wiążą się z dramatycznymi przeżyciami poszkodowanych(pogryzienie przez dzikie zwierzęta, użądlenie przez owady). Użądlenia w okolicy jamy ustnej, policzków, szyi mogą doprowadzić do niedrożności górnych dróg oddechowych(szczególnie u osób uczulonych na jady owadów). Najczęściej tego typu obrażeniom ulegają dzieci. Ukąszenia Pierwsza pomoc przy ukąszeniach Jedynym jadowitym wężem żyjącym na wolności na terenie całej Polski jest żmija zygzakowata. Inne jadowite węże mogą występować w naszym kraju tylko jako zwierzęta domowe. Żmija zygzakowata to jadowity wąż, o długości do 75 cm i zabarwieniu brunatnym lub brunatno-czarnym z rysunkiem zygzaków wzdłuż grzbietu; żywi się drobnymi ssakami, pospolita w całym kraju, zwłaszcza na podmokłych łąkach leśnych. Najczęstszym miejscem ukąszenia przez węże jest stopa lub łydka. Objawy ukąszenia: ---> dwie punktowe rany (miejsca ukąszenia) ---> obrzęk, zaczerwienienie, bolesność w miejscu ukąszenia ---> pocenie się ---> uczucie śmiertelnego lęku ---> drgawki ---> przyspieszenie tętna i oddechu ---> nudności, wymioty ---> ogólne osłabienie Pierwsza pomoc przy ukąszeniu przez węża: 1. Oceń sytuację i bezpieczeństwo (zapamiętaj wygląd węża lub zapytaj o jego wygląd poszkodowanego, zanotuj czas ukąszenia). 2. Wezwij pomoc specjalistyczną. 3. Uspokój poszkodowanego (podzczas całej akcji ratunkowej poszkodowany powinien leżeć nieruchomo z kończynami poniżej poziomu serca - w celu zwolnienia rozprzestrzeniania się jadu w organizmie). 4. Wykonaj ponad miejscem ukąszenia kilka obwojów kolistych szerokim bandażem lub zastosuj chustę trójkątną (obwój może zaciskać tylko powierzchowne naczynia krwionośne i chłonne - droga przenoszenia się jadu do tkanek). 5. Przemyj starannie ranę wodą z mydłem. 6. Rozetnij ranę(skalpelem z apteczki) podłużnie do osi kończyny na głębokość około 1 cm(zapewnia to swobodny wypływ wydzieliny z rany). PAMIĘTAJ : Nie wolno wysysać krwi ustami! 7. Unieruchom kończynę, tak aby znajdowała się poniżej poziomu serca. 8. Sprawdzaj okresowo czynności życiowe poszkodowanego. 9. Okryj ciepło poszkodowanego i zapewnij mu wsparcie psychiczne. Użądlenia Pierwsza pomoc przy użądleniach Pojedyncze użądlenia owadów (pszczoły, osy, szerszenia) nie są niebezpieczne. Trzeba jednak pamiętać o tym, że wrażliwość na jad owadów jest zróżnicowana(niektóre osoby są na niego uczulone). Wielokrotne użądlenia mogą doprowadzić do niebezpiecznej kumulacji substancji toksycznych. Szczególnie niebezpieczne są użądlenia w okolicy szyi, języka, gardła oraz policzków. Mogą one powodować obrzęk błony śluzowej, krtani i zatkanie dróg oddechowych. Objawy użądlenia: ---> bolesność, pieczenie lub swędzenie, zaczerwienienie i obrzęk miejsca użądlenia ---> u osób uczulonych mogą wystąpić następujące objawy ogólne: a) dreszcze b)podwyższona temperatura ciała c) bóle i zawroty głowy d) przyspieszenie tętna e) duszność i zaburzenia oddychania PAMIĘTAJ: 1. Osa nie pozostawia w skórze żądła, w przeciwieństwie do pszczoły. 2. Zaczerwienienie i swędzenie w miejscach pokąsania przez komarzyce to następstwo wpompowania przez nie do włosowatych naczyń krwionośnych antykoagulantów, niepozwalających krwi na krzepnięcie. 3. Kleszcze potrafią znieczulić zakończenia nerwowe skóry do tego stopnia, że ich ukłucia są bezbolesne. Cechy pierwszej pomocy przy użądleniach 1. Uspokojenie poszkodowanego 2. Wezwanie pomocy 3. Usunięcie żądła (pęsetą) w taki sposób, aby nie uszkodzić zbiorniczka z trucizną(chwyć żądło tuż przy powierzchni skóry) 4. Stosowanie zimnych okładów w celu złagodzenia bólu i ograniczenia obrzęku (roztwór dwuwęglanu sodowego neutralizuje kwas mrówkowy znajdujący się w wydzielinie wstrzykniętej przez owada) 5. Podanie kostki lodu do ssania (lód zmniejsza obrzęk) w przypadku ukąszenia w obrębie jamy ustnej i szyi) 6. Usuwanie kleszcza powinno być wykonywane przez fachowy personel medyczny. 7. Zapewnienie poszkodowanemu dalszej pomocy. PAMIĘTAJ: 1. Jeśli natychmiastowa pomoc lekarska jest niemożliwa kleszcza należy chwycić za odwłok bardzo blisko skóry i wyciągnąć zdecydowanym ruchem ku górze oraz w bok. Nie wolno go wyciskać i wykręcać oraz smarować tłuszczem lub spirytusem. 2. Kleszcze są nosicielami wirusów boreliozy i odkleszczowego zapalenia opon mózgowych. 3. Każde zaczerwienienie, spuchnięcie miejsca po ukąszeniu kleszcza wymaga konsultacji lekarskiej. Pierwsza pomoc przy pogryzieniach Pogryzienia są niebezpieczne ze względu na ogromne ryzyko zakażenia znajdującymi się w paszczy zwierzęcia licznymi bakteriami, które przenikają do rany. Szczególnie groźne jest zakażenie wścieklizną. Wygląd rany kąsanej zależy od gatunku zwierzęcia, które pogryzło. Długie i ostre zęby zwierząt powodują głębokie rany często z rozrywaniem okolicznych tkanek, co ułatwia im wnikanie bakterii. Ranom kąsanym towarzyszy ból i krwawienie(mniejsze lub większe -w zależności od ciężkości obrażenia). Także rany kąsane powstałe w wyniku ugryzienia przez człowieka łatwo ulegają zakażeniu z powodu przedostania się do nich bakterii występujących w jamie ustnej człowieka. Cechy charakterystyczne udzielania pierwszej pomocy przy pogryzieniach to: 1. Uspokojenie poszkodowanego 2. Zebranie wywiadu o okolicznościach, zwłaszcza o gatunku zwierzęcia i czasie pogryzienia. 3. Wezwanie pomocy 4. Przemywanie rany wodą z mydłem przez 10-15 minut (można użyć też wody utlenionej) 5. Założenie na ranę jałowego opatrunku 6. Uniesienie i unieruchomienie kończyny 7. Ciepłe okrycie poszkodowanego i zapewnienie mu wsparcia psychicznego 8. Powiadomienie służb sanitarno-epidemiologicznych o pogryzieniu przez bezpańskie lub dzikie zwierzęta. PODSUMOWANIE Wielu ukąszeń, pogryzień lub użądleń można uniknąć. Zazwyczaj zwierzęta i owady nie atakują człowieka, jeśli nie zostaną w jakiś sposób sprowokowane lub zranione. Udzielając pierwszej pomocy w przypadku ran kąsanych lub zatrutych, ratownik zawsze powinien ocenić bezpieczeństwo poszkodowanego i własne(rój pszczół, obecność dzikiego zwierzęcia). Następnie wezwać pomoc i przystąpić do zaopatrywania rany w bezpiecznym miejscu. Rany kąsane i zatrute najłatwiej ulegają zakażeniu. Czasami mogą prowadzić do gwałtownych reakcji alergicznych u osób wrażliwych na toksyny, które wniknęły do rany. Ratownik powinien okresowo sprawdzać stan ogólny poszkodowanego i być przygotowany do rozpoczęcia czynności resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Powinien również zebrać informacje o okolicznościach powstania obrażenia.
